Pozew należy traktować jako podstawowe pismo w procesie cywilnym. Jedynie na marginesie trzeba przypomnieć, że niejako odpowiednikiem pozwu w postępowaniu nieprocesowym jest wniosek.

Specyfika pozwu przejawia się w szczególności w tym, że jest on pierwszym pismem procesowym w sprawie, którym rozpoczyna się postępowanie. Z tego też względu pozew musi spełniać szereg wymagań i być sformułowany w sposób prawidłowy.

Jak każde pismo procesowe pozew musi spełniać wymagania formalne przewidziane dla pism składanych w trakcie procesu. Ogólne warunki pism procesowych regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego a są nimi:

1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
2. oznaczenie rodzaju pisma;
3. osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4. podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5. wymienienie załączników;

Dodatkowo, jeżeli nasze pismo jest pierwszym pismem w sprawie powinno zawierać:

1. oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
2. numer PESEL lub NIP powoda będącego osobą fizyczną,
3. numer KRS, a w przypadku jego braku - numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną;

A zatem tylko w pierwszym piśmie musimy wskazać adresy stron. Z kolei wnosząc pozew, numer PESEL, NIP lub KRS wskazujemy jedynie swój – nie ma obowiązku podawania numerów naszego przeciwnika.

W zasadzie w każdym piśmie trzeba też podać tzw. wartość przedmiotu sporu, jeżeli od tej wartości zależy właściwość rzeczowa sądu, wysokość opłaty lub dopuszczalność środka odwoławczego, a przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna. Wyjaśnienie czym jest wartość przedmiotu sporu będzie można znaleźć w odrębnym artykule.

Wnosząc pismo procesowe do sądu wystarczy więc należy spełnić powyższe warunki. W przypadku pozwu dochodzą jeszcze dwa niezbędne elementy:

1. dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
2. przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;

Skupmy się więc na tym co wyróżnia pozew: dokładnie określone żądanie + przytoczenie okoliczności faktycznych.

Tradycyjnie, ze względu na treść żądania, wyróżnia się w zasadzie 3 rodzaje powództw:

• o zasądzenie świadczenia – czyli np. o zasądzenie określonej kwoty pieniężnej, o wydanie rzeczy, o opróżnienie pomieszczenia, o zobowiązanie do dokonania określonej czynności bądź zaniechanie określonej czynności (np. nieprzejeżdżanie przez działkę powoda).
• o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa – typowymi przykładami są powództwa o ustalenie nieważności umowy, nieważności testamentu, ustalenie istnienia stosunku pracy;
• o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa – np. rozwód, zawarcie umowy przyrzeczonej;

Nie musimy określać w pozwie jaki typ powództwa wytaczamy, lecz musimy jasno określić nasze żądanie, a zatem, że na przykład wnosimy o zasądzenie od pozwanego kwoty X, że wnosimy o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, o stwierdzenie nieważności umowy. Właściwe sformułowanie żądania jest niezwykle istotne, gdyż sąd żądaniem tym jest związany i nie może poza jego ramy wykraczać.

Przykład:
Jeżeli wnosimy o zasądzenie kwoty 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia to sąd nie może przyznać nam kwoty wyższej; jeżeli wnosimy o nakazanie pozwanemu określonego zachowania to sąd nie może nakazać mu nic innego (czasami musi więc oddalić powództwo, jeżeli nasze żądanie jest nieprawidłowe lub niemożliwe);

Przyjmuje się, że żądanie pozwu powinno być tak sformułowane, żeby sąd uwzględniając powództwo mógł wręcz przepisać żądanie pozwu do sentencji wyroku.

Na marginesie można też wspomnieć, że żądanie pozwu przy powództwach o świadczenie może być sformułowane w sposób alternatywny lub ewentualny – w języku potocznym różnicy pomiędzy słowami „alternatywny” a „ewentualny” w zasadzie się nie dostrzega. W postępowania cywilnego żądaniem alternatywnym mamy do czynienia przy tzw. zobowiązaniach przemiennych, czyli takich, w których obowiązkiem dłużnika jest wykonanie zobowiązanie i może to uczynić na kilka sposobów, w zależności od swojego wyboru (UWAGA – jest to uogólnienie). Z kolei zobowiązanie ewentualne zgłasza się na wypadek, gdyby nasze główne roszczenie nie zostało uwzględnione. Wyróżnia się też tzw. żądanie z uprawnienia przemiennego.

Drugim elementem koniecznym jest przytoczenie okoliczności faktycznych. Sąd musi bowiem wiedzieć, dlaczego i na jakiej podstawie wystąpiliśmy z pozwem zawierającym takie, a nie inne żądanie. Właściwe określenie stanu faktycznego ma podstawowe znaczenie dla sprawy, gdyż sąd dopiero pod ustaleniu faktów sprawdza jakie przepisy prawa należy do danej sytuacji zastosować. Zdarza się, że w zły sposób opisane są zdarzenia, nie zostały wskazane istotne okoliczności i nie ma podstaw faktycznych do uwzględnienia żądania pozwu. Przytoczenie tych okoliczności powinno zostać poparte dowodami. Niestety sąd rzadko wierzy „na słowo”, dlatego też powołanie dowodów jest niezbędne, a w obecnym stanie prawnym musi to nastąpić już w pozwie! W innym wypadku ryzykujemy uznaniem, że nasze wnioski dowodowe są spóźnione i zostaną pominięte. Jeśli nie wskażemy w ogóle dowodów potwierdzających nasze twierdzenia sąd nie będzie stanie ustalić, czy nasze żądanie jest zasadne.

Oprócz elementów obowiązkowych w pozwie można zawrzeć też inne wnioski – w zależności od rodzaju sprawy. Mowa tu przede wszystkim o wniosku o zabezpieczenie powództwa (np. w sprawie o alimenty domagamy się zabezpieczenia powództwa poprzez zobowiązanie pozwanego na czas trwania postępowania do łożenia na rzecz małoletniej córki kwoty X), wniosku o rozpoznanie sprawy pod nieobecność powoda (jeżeli nie stawimy się na rozprawę, a taki wniosek nie był złożony, ryzykujemy zawieszeniem postępowania, czym utrudnimy i wydłużymy sobie proces), czy też wniosku o wezwanie świadków.

Nie można zapominać, że w niektórych sprawach pozew wnosi się na urzędowym formularzu, w szczególności w sprawach o roszczenia wynikające z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza dziesięciu tysięcy złotych, a w sprawach o roszczenia wynikające z rękojmi, gwarancji jakości lub z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej, jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty, a także w sprawach o zapłatę czynszu najmu lokali mieszkalnych i opłat obciążających najemcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej bez względu na wartość przedmiotu sporu. Na urzędowym formularzu pozew wnosi także powód będący usługodawcą lub sprzedawcą gdy dochodzi roszczeń z umów o świadczenie usług pocztowych i telekomunikacyjnych, przewóz osób i bagażu w komunikacji masowej, dostarczanie energii elektrycznej, gazu i oleju opałowego, dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków, wywóz nieczystości, dostarczanie energii cieplnej.

Podsumowując warto podkreślić, że chociaż wydaje się, iż wymagania są dosyć jasne, to jednak w praktyce prawidłowe sformułowanie pozwu czasami nastręcza nie lada problemy. Największe trudności sprawia właściwe określenie żądania oraz zgłoszenie prawidłowych wniosków. Tak ważne opisanie okoliczności faktycznych przez niektórych jest bagatelizowane lub w ogóle pomijane, co przekłada się zazwyczaj na wynik procesu. Wątpliwości nasuwają się także przy ustalaniu właściwości sądu, wartości przedmiotu sporu i wysokości opłaty. Trudności (także dla prawników) powstają również przy prawidłowym określeniu stron procesu (problem jest częsty, skomplikowany i ma ogromne znaczenie dla sprawy, np. czy pozwać właścicieli mieszkań, czy wspólnotę mieszkaniową; czy pozwać spółkę, czy oddział spółki; czy pozwać wszystkich współwłaścicieli/dłużników, czy jednego z nich).

Dlatego też przy sporządzaniu pozwu warto skorzystać z fachowej pomocy adwokata.